Tối ưu hiệu quả hệ thống báo cháy với thiết bị và vật tư đạt chuẩn PCCC

​Trong bối cảnh hiện nay, việc đảm bảo an toàn phòng cháy chữa cháy (PCCC) là một trong những ưu tiên hàng đầu trong thiết kế và vận hành các công trình xây dựng. Hệ thống báo cháy đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm và cảnh báo kịp thời nguy cơ hỏa hoạn, giúp giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản. Để tối ưu hiệu quả của hệ thống báo cháy, việc lựa chọn và sử dụng thiết bị, vật tư đạt tiêu chuẩn PCCC là yếu tố then chốt.​

I. Kinh nghiệm lựa chọn thiết bị và vật tư đạt chuẩn

Hệ thống báo cháy là một trong những hạng mục quan trọng hàng đầu trong thiết kế và thi công các công trình dân dụng, thương mại và công nghiệp. Việc lựa chọn đúng thiết bị và vật tư không chỉ giúp hệ thống hoạt động hiệu quả, cảnh báo sớm khi có sự cố, mà còn đảm bảo đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy hiện hành tại Việt Nam.

Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay có rất nhiều chủng loại thiết bị với mức giá, chất lượng và tính năng khác nhau. Điều này khiến cho nhiều nhà thầu, kỹ sư và chủ đầu tư gặp khó khăn trong việc lựa chọn sản phẩm phù hợp cho từng loại công trình. Hiểu rõ được điều đó, bài viết dưới đây STAPHONE sẽ tổng hợp chi tiết các thiết bị và vật tư cần thiết cho hệ thống báo cháy, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm chọn mua từng loại dựa trên thực tế triển khai và tiêu chuẩn kỹ thuật.

1. Trung tâm báo cháy

Trung tâm báo cháy là thiết bị điều khiển và giám sát toàn bộ hệ thống báo cháy. Có hai loại chính là trung tâm báo cháy thường (conventional) và trung tâm báo cháy địa chỉ (addressable). Đối với các công trình nhỏ như nhà ở, văn phòng nhỏ, có thể sử dụng trung tâm thường để tiết kiệm chi phí. Trong khi đó, các công trình lớn như chung cư, trung tâm thương mại, nhà máy nên sử dụng trung tâm địa chỉ để dễ dàng xác định vị trí xảy ra cháy và mở rộng hệ thống sau này. Khi chọn mua, cần đảm bảo thiết bị có chứng nhận kiểm định PCCC, thương hiệu uy tín, số zone phù hợp, và dễ bảo trì.

2. Đầu báo cháy

Các loại đầu báo cháy bao gồm đầu báo khói, đầu báo nhiệt, đầu báo gas và đầu báo lửa. Mỗi loại phù hợp với các điều kiện môi trường khác nhau. Đầu báo khói nên dùng ở khu vực kín, ít bụi như văn phòng, hành lang, phòng ngủ. Đầu báo nhiệt thích hợp cho nhà bếp, nhà xưởng, nơi có khói nhẹ hoặc nhiệt độ cao thường xuyên. Đầu báo gas nên dùng cho tầng hầm, nhà bếp công nghiệp hoặc nơi có thiết bị sử dụng khí đốt. Đầu báo lửa sử dụng trong các khu vực nguy hiểm cao như trạm xăng, kho hóa chất. Khi chọn mua, nên kiểm tra tiêu chuẩn kỹ thuật, độ nhạy, thương hiệu và khả năng tương thích với trung tâm điều khiển.

3. Thiết bị cảnh báo cháy

Thiết bị cảnh báo cháy gồm chuông, còi và đèn chớp. Đây là các thiết bị đầu ra giúp phát tín hiệu cảnh báo khi hệ thống phát hiện cháy. Nên lựa chọn còi có cường độ âm thanh đủ lớn (trên 90dB) cho không gian rộng và đèn LED báo cháy có ánh sáng rõ, dễ nhận biết. Cần đảm bảo các thiết bị này tương thích với trung tâm báo cháy và sử dụng nguồn điện đúng chuẩn (12V hoặc 24V tùy hệ thống). Thiết bị cần có độ bền cao, hoạt động ổn định trong điều kiện môi trường khắc nghiệt.

4. Nút nhấn khẩn

Nút nhấn khẩn dùng để kích hoạt báo cháy thủ công trong trường hợp phát hiện cháy nhưng hệ thống chưa tự động báo. Nên chọn loại có kính vỡ và nắp bảo vệ chống nước nếu lắp ngoài trời. Một số mẫu hiện đại còn có đèn LED hiển thị và tích hợp còi. Khi mua, cần đảm bảo thiết bị có thiết kế phù hợp với không gian lắp đặt, dễ thao tác khi xảy ra sự cố.

5. Module giám sát và điều khiển

Module giám sát (monitor module) và module điều khiển (control module) dùng để kết nối và điều khiển các thiết bị ngoại vi như quạt hút khói, cửa từ, hệ thống chữa cháy tự động, thang máy. Việc lựa chọn đúng loại module là rất quan trọng để đảm bảo hệ thống vận hành đúng chức năng. Ngoài ra, với hệ địa chỉ, cần lắp đặt module cách ly để ngắt vùng lỗi, tránh ảnh hưởng toàn hệ thống khi có sự cố.

6. Cáp tín hiệu và vật tư phụ

Cáp tín hiệu là thành phần bắt buộc phải sử dụng loại chống cháy, đạt tiêu chuẩn IEC 60331 hoặc tương đương. Cáp nên có lớp chống nhiễu và lõi đồng nguyên chất để đảm bảo tín hiệu ổn định. Các vật tư phụ như ống luồn dây (EMT, PVC hoặc ruột gà lõi thép), hộp nối, nẹp ống... cần có khả năng chịu nhiệt, chống cháy lan. Việc thi công phải đảm bảo đúng kỹ thuật, tránh gập dây, đè ép hoặc để dây tiếp xúc trực tiếp với bề mặt dễ cháy.

7. Tủ điện và nguồn dự phòng

Tủ điện dùng để lắp đặt trung tâm báo cháy và thiết bị nguồn, cần được làm bằng vật liệu cách nhiệt, sơn tĩnh điện và có khóa bảo vệ. Nguồn điện cung cấp cho hệ thống phải đảm bảo ổn định, đi kèm với bộ nguồn dự phòng bằng ắc quy. Theo tiêu chuẩn, hệ thống phải duy trì được hoạt động trong ít nhất 24 giờ ở chế độ chờ và 5–10 phút khi có báo cháy.

8. Kinh nghiệm chung khi chọn mua thiết bị

Thiết bị báo cháy nên được mua từ các thương hiệu uy tín như Hochiki, Notifier, Siemens, Horing, Apollo, T&A… để đảm bảo chất lượng và dễ bảo trì. Tất cả sản phẩm nên có đầy đủ giấy tờ pháp lý: kiểm định PCCC, CO, CQ, hướng dẫn kỹ thuật. Tránh mua hàng trôi nổi, không rõ nguồn gốc vì có thể gây ra sự cố hoặc không được chấp thuận khi nghiệm thu. Ngoài ra, cần lựa chọn nhà cung cấp có hỗ trợ kỹ thuật, bảo hành rõ ràng và có thể tư vấn thiết kế hệ thống khi cần.

II. Các tiêu chuẩn PCCC liên quan đến hệ thống báo cháy tại Việt Nam

Dưới đây là các tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy (PCCC) liên quan trực tiếp đến thiết kế, lắp đặt và nghiệm thu hệ thống báo cháy tại Việt Nam, được tổng hợp đầy đủ, rõ ràng và cập nhật theo quy định hiện hành.

1. Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) về hệ thống báo cháy

TCVN 3890:2023 – Phòng cháy chữa cháy cho nhà và công trình

Quy định về trang bị, bố trí, kiểm tra và bảo dưỡng phương tiện PCCC, trong đó có cả hệ thống báo cháy tự động. Đây là tiêu chuẩn tổng quát, bắt buộc áp dụng cho hầu hết công trình.

TCVN 5738:2021 – Hệ thống báo cháy tự động – Yêu cầu kỹ thuật

Là tiêu chuẩn kỹ thuật chính của hệ thống báo cháy tự động. Bao gồm quy định chung về thiết bị, lắp đặt, vận hành, cấu hình hệ thống và quy trình kiểm tra sau khi thi công.

TCVN 5760:1993 – Hệ thống chữa cháy – Yêu cầu chung về thiết kế, lắp đặt và nghiệm thu

Mặc dù trọng tâm là chữa cháy, nhưng tiêu chuẩn này vẫn liên quan đến hệ thống báo cháy vì quy định sự phối hợp giữa báo cháy và chữa cháy tự động.

TCVN 5761:1993 – Hệ thống chữa cháy – Hệ thống báo động cháy – Yêu cầu kỹ thuật

Tiêu chuẩn này quy định kỹ thuật cho các thiết bị cảnh báo cháy như còi, đèn, trung tâm điều khiển…

TCVN 7568 (ISO 7240 series) – Hệ thống báo cháy – Các phần riêng biệt của hệ thống

• TCVN 7568-1:2015: Quy định chung hệ thống địa chỉ
• TCVN 7568-2 đến -17: Quy định từng loại thiết bị như trung tâm, đầu báo khói, đầu báo nhiệt, còi báo cháy, module…

Các tiêu chuẩn này tương thích với ISO 7240, là cơ sở để đánh giá chất lượng thiết bị và hệ thống khi nhập khẩu và kiểm định.

2. Quy chuẩn xây dựng – Quy định về báo cháy

QCVN 06:2022/BXD – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn cháy cho nhà và công trình

Là văn bản bắt buộc áp dụng khi thiết kế hệ thống báo cháy cho công trình xây dựng dân dụng và công nghiệp. Gồm các nội dung:

• Yêu cầu bắt buộc phải có báo cháy tự động cho từng loại công trình
• Khoảng cách bố trí đầu báo, đèn còi, nút nhấn
• Phân vùng báo cháy
• Liên động với hệ thống khác (cửa chống cháy, quạt hút khói, thang máy…)

3. Tiêu chuẩn quốc tế và hướng dẫn liên quan

Ngoài các tiêu chuẩn Việt Nam, trong quá trình thiết kế hoặc thi công các dự án lớn, có thể tham khảo các tiêu chuẩn quốc tế như:

• NFPA 72 (Hoa Kỳ) – National Fire Alarm and Signaling Code: Tiêu chuẩn nổi tiếng toàn cầu về báo cháy
• BS 5839 (Anh) – Fire detection and fire alarm systems for buildings
• ISO 7240 – Tiêu chuẩn quốc tế được Việt Nam chuyển đổi thành TCVN 7568

4. Văn bản pháp lý, nghị định, thông tư liên quan

• Luật Phòng cháy và chữa cháy (sửa đổi 2020)
• Nghị định 136/2020/NĐ-CP: Hướng dẫn Luật PCCC, quy định danh mục công trình phải có hệ thống báo cháy tự động
• Thông tư 149/2020/TT-BCA: Quy định chi tiết điều kiện an toàn PCCC, kiểm định phương tiện, hồ sơ nghiệm thu hệ thống

5. Khi nào cần áp dụng các tiêu chuẩn PCCC cho hệ thống báo cháy?

Trường hợp	Tiêu chuẩn áp dụng
Thiết kế công trình mới	QCVN 06:2022, TCVN 5738, TCVN 3890
Mua và kiểm định thiết bị báo cháy	TCVN 7568 (ISO 7240), CO-CQ, kiểm định PCCC
Thi công, lắp đặt	TCVN 5738, TCVN 3890
Nghiệm thu công trình	Nghị định 136, Thông tư 149, các TCVN liên quan

III. Các công nghệ mới được áp dụng trong hệ thống báo cháy

Sự phát triển của công nghệ đang mở ra nhiều giải pháp thông minh, hiệu quả hơn cho hệ thống báo cháy. Việc áp dụng công nghệ mới không chỉ nâng cao hiệu quả phát hiện cháy mà còn tiết kiệm chi phí vận hành, bảo trì và tăng tính an toàn cho người và tài sản. Dưới đây là nội dung trình bày chi tiết về các công nghệ mới trong hệ thống báo cháy đang được áp dụng trong những năm gần đây. Những công nghệ này không chỉ nâng cao khả năng phát hiện và cảnh báo cháy sớm, mà còn góp phần tăng độ chính xác, giảm báo giả, tiết kiệm chi phí bảo trì và dễ dàng tích hợp với các hệ thống khác.

Khi lựa chọn công nghệ, bạn cần cân nhắc đến quy mô công trình, chi phí đầu tư, tính pháp lý (kiểm định), và khả năng bảo trì – sửa chữa tại Việt Nam.

1. Hệ thống báo cháy địa chỉ (Addressable Fire Alarm System)

Khác với hệ thống báo cháy thường (conventional), công nghệ địa chỉ hóa thiết bị cho phép xác định chính xác vị trí xảy ra cháy thông qua mỗi đầu báo, nút nhấn được gán một địa chỉ riêng. Điều này giúp:

• Rút ngắn thời gian xử lý sự cố
• Hạn chế báo cháy giả nhờ khả năng kiểm tra đồng thời nhiều vùng
• Dễ dàng giám sát, mở rộng và lập trình theo nhu cầu

Các thương hiệu tiên phong trong công nghệ này gồm: Notifier (Honeywell), Hochiki, Siemens, GST, T&A…

2. Báo cháy thông minh tích hợp AI và IoT

Một xu hướng nổi bật hiện nay là tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và Internet of Things (IoT) vào hệ thống báo cháy để cải thiện khả năng phân tích dữ liệu và quản lý từ xa:

• AI giúp phân tích khói, nhiệt, ngọn lửa dựa trên mô hình học máy, từ đó giảm báo giả và phát hiện nhanh hơn trong môi trường phức tạp
• IoT cho phép giám sát hệ thống báo cháy qua điện thoại, máy tính, tòa nhà thông minh, đồng thời gửi cảnh báo đến nhiều thiết bị cùng lúc

Một số hệ thống tích hợp AI còn có khả năng học thói quen môi trường (ví dụ, nhà xưởng có khói máy vào giờ nhất định) để không báo giả.

3. Đầu báo khói đa cảm biến (Multi-sensor Detector)

Thay vì chỉ sử dụng một nguyên lý cảm biến (quang điện, ion hóa hoặc nhiệt), các đầu báo đa cảm biến tích hợp nhiều công nghệ trong cùng một thiết bị, ví dụ:

• Cảm biến khói + nhiệt
• Cảm biến khói + khí CO
• Khói + nhiệt + CO + độ ẩm…

Nhờ đó, đầu báo có thể xử lý linh hoạt trong nhiều điều kiện khác nhau và đưa ra quyết định chính xác hơn về tình trạng cháy. Công nghệ này phù hợp cho nhà xưởng, hầm để xe, kho chứa hóa chất…

4. Hệ thống báo cháy qua hình ảnh (Video Fire Detection – VFD)

Đây là công nghệ mới ứng dụng camera giám sát kết hợp thuật toán xử lý hình ảnh, giúp phát hiện khói, lửa trực tiếp từ video. Ưu điểm lớn của hệ thống này:

• Phù hợp với không gian lớn, trần cao như nhà máy, nhà kho, sảnh lớn…
• Phát hiện cháy sớm ngay cả khi khói chưa đến đầu báo
• Có thể kết hợp với hệ thống CCTV sẵn có để tiết kiệm chi phí

Một số hãng đã tích hợp VFD vào camera AI để sử dụng trong công trình đặc thù.

5. Báo cháy không dây (Wireless Fire Alarm System)

Hệ thống báo cháy không dây giúp lắp đặt dễ dàng ở những nơi khó đi dây như công trình cải tạo, di tích, resort, biệt thự. Các đầu báo, nút nhấn và còi hoạt động bằng pin và giao tiếp với trung tâm bằng sóng radio hoặc Zigbee.

Ưu điểm của công nghệ này:

• Lắp đặt nhanh, ít ảnh hưởng kết cấu
• Có thể tái sử dụng thiết bị khi thay đổi vị trí
• Một số hệ thống còn hỗ trợ kết nối hybrid (có dây + không dây)

Tuy nhiên, cần chọn loại đã được kiểm định và có khả năng chống nhiễu tốt, tuổi thọ pin cao.

6. Tích hợp hệ thống BMS/SCADA

Hiện nay, nhiều hệ thống báo cháy được thiết kế để tích hợp trực tiếp với hệ thống quản lý tòa nhà (BMS – Building Management System) hoặc hệ thống điều khiển giám sát (SCADA). Điều này cho phép:

• Đồng bộ quản lý PCCC cùng hệ thống HVAC, điện, an ninh
• Tự động ghi nhận sự kiện cháy kèm địa điểm, thời gian
• Kết nối với hệ thống chữa cháy, thang máy, cửa cuốn một cách liên động

Tính năng này đặc biệt hữu ích trong các cao ốc văn phòng, bệnh viện, nhà máy lớn.

7. Giám sát hệ thống báo cháy qua đám mây (Cloud-based Fire Monitoring)

Một số hệ thống hiện đại cho phép kết nối trung tâm báo cháy với nền tảng đám mây, giúp:

• Giám sát tình trạng thiết bị từ xa
• Nhận cảnh báo tức thì trên điện thoại/máy tính
• Lưu trữ lịch sử sự kiện, báo lỗi, nhật ký bảo trì

Đây là giải pháp phù hợp với chuỗi cửa hàng, kho bãi, công trình ở khu vực hẻo lánh hoặc không có người trực thường xuyên.

IV. Kinh nghiệm và các lưu ý khi bảo trì, kiểm tra định kỳ hệ thống phòng cháy chữa cháy (PCCC)

1. Vì sao cần bảo trì và kiểm tra định kỳ hệ thống PCCC?

Hệ thống PCCC là thiết bị an toàn tính mạng và tài sản, nhưng nếu không được bảo trì thường xuyên, rất dễ rơi vào trạng thái “chết lâm sàng” – tức là lắp đặt đầy đủ nhưng khi có cháy lại không hoạt động. Do đó, việc kiểm tra – bảo dưỡng định kỳ là bắt buộc nhằm:

• Đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định trong mọi tình huống
• Phát hiện sớm lỗi thiết bị hoặc hư hỏng ngầm
• Tuân thủ yêu cầu pháp luật và quy chuẩn nghiệm thu PCCC
• Tránh bị xử phạt khi có thanh tra, kiểm tra

2. Các hạng mục chính cần kiểm tra và bảo trì định kỳ

2.1. Trung tâm báo cháy

• Kiểm tra nguồn chính, nguồn dự phòng, đèn báo lỗi
• Test các ngõ ra thiết bị và chức năng liên động

2.2. Đầu báo khói, nhiệt, gas

• Vệ sinh bụi bẩn, kiểm tra độ nhạy
• Thay thế nếu phát hiện lỗi hoặc quá hạn sử dụng

2.3. Nút nhấn khẩn – đèn – còi báo cháy

• Kiểm tra phản hồi tín hiệu
• Đảm bảo hoạt động rõ ràng, không bị che khuất

2.4. Bình chữa cháy xách tay

• Kiểm tra áp suất, niêm phong, hạn sử dụng
• Thay nạp định kỳ theo quy định

2.5. Máy bơm chữa cháy – van – ống nước

• Vận hành thử, kiểm tra áp lực, xả khí
• Đảm bảo đầy đủ nhiên liệu, điện, nước

2.6. Hệ thống phun nước tự động (sprinkler)

• Kiểm tra đầu phun, van, đường ống
• Thử phun giả lập để đánh giá áp lực

2.7. Hệ thống dây, tủ điều khiển và sơ đồ PCCC

• Kiểm tra dây dẫn, kết nối, sơ đồ lắp đặt
• Cập nhật khi có thay đổi hệ thống

3. Các lưu ý quan trọng khi bảo trì

• Tuân thủ tần suất kiểm tra định kỳ theo TCVN 3890 (tháng/quý/năm)
• Luôn ghi chép đầy đủ nhật ký kiểm tra và biên bản bảo trì
• Không tự ý thay đổi cấu trúc hệ thống khi chưa được phép
• Ưu tiên sử dụng thiết bị chính hãng, có kiểm định PCCC
• Đảm bảo liên động hoạt động đồng bộ với hệ thống phụ trợ (quạt, thang máy, cửa…)

Tóm lại, tối ưu hiệu quả của hệ thống báo cháy không chỉ đơn thuần là thiết kế đúng kỹ thuật hay lắp đặt chính xác. Yếu tố then chốt còn nằm ở việc lựa chọn thiết bị và vật tư đạt chuẩn PCCC, ứng dụng công nghệ hiện đại phù hợp với từng loại công trình, cùng với đó là duy trì bảo trì, kiểm tra định kỳ nghiêm ngặt.

Chỉ khi các yếu tố này được đảm bảo một cách đồng bộ, hệ thống báo cháy mới có thể hoạt động ổn định, phát hiện sự cố sớm và cảnh báo kịp thời – từ đó bảo vệ tối đa tính mạng, tài sản và giảm thiểu thiệt hại khi có cháy nổ xảy ra.