Hướng dẫn thi công dây báo cháy cho công trình dân dụng và công nghiệp

Trong bối cảnh đô thị hóa và công nghiệp hóa diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam, việc đảm bảo an toàn phòng cháy chữa cháy (PCCC) cho các công trình xây dựng – từ nhà ở dân dụng đến nhà máy, khu công nghiệp – đã trở thành yêu cầu bắt buộc và không thể xem nhẹ. Thi công dây báo cháy là một khâu quan trọng trong việc triển khai hệ thống phòng cháy chữa cháy tại các công trình dân dụng và công nghiệp. Việc đi dây đúng kỹ thuật không chỉ giúp hệ thống hoạt động ổn định, phát hiện và cảnh báo sự cố kịp thời mà còn đảm bảo an toàn, tránh cháy nổ, nhiễu tín hiệu và hư hỏng thiết bị. Bài viết dưới đây STAPHONE sẽ chia sẻ chi tiết quy trình thi công dây báo cháy từ khâu chuẩn bị đến lắp đặt, kiểm tra, kèm theo những lưu ý kỹ thuật cần thiết dành cho kỹ thuật viên và nhà thầu thi công.

I. Lựa chọn dây báo cháy đúng tiêu chuẩn

1. Dây báo cháy là gi?

Dây báo cháy là loại dây tín hiệu chuyên dụng dùng để truyền thông tin giữa các thiết bị trong hệ thống báo cháy như đầu báo khói, đầu báo nhiệt, chuông, còi, module và tủ trung tâm báo cháy. Loại dây này có nhiệm vụ dẫn truyền tín hiệu cảnh báo một cách ổn định và chính xác khi có sự cố cháy xảy ra, giúp hệ thống phản ứng kịp thời nhằm đảm bảo an toàn cho người và tài sản.

Khác với dây điện thông thường, dây báo cháy thường hoạt động ở điện áp thấp (12V hoặc 24V), nhưng lại yêu cầu cao về độ ổn định tín hiệu, khả năng chống nhiễu, và đặc biệt là khả năng chống cháy lan để đảm bảo vẫn truyền được tín hiệu trong điều kiện hỏa hoạn.

Đặc điểm nhận biết của dây báo cháy:

• Có 2 hoặc 4 lõi đồng mềm, cách điện bằng lớp nhựa PVC hoặc LSZH.
• Có thể có lớp chống nhiễu (shield): thường là lưới đồng hoặc bọc nhôm.
• Vỏ ngoài làm bằng vật liệu chống cháy, một số loại đạt chuẩn chống cháy lan và không sinh khói độc (FR, LSZH).
• Màu sắc phổ biến: đỏ – dễ nhận diện và đúng quy định PCCC.

Vai trò của dây báo cháy trong hệ thống PCCC:

• Truyền tín hiệu nhanh chóng từ thiết bị phát hiện (đầu báo khói/nhiệt) về tủ trung tâm.
• Kích hoạt chuông, còi, hệ thống cảnh báo khi có sự cố cháy.
• Duy trì tính liên tục của hệ thống ngay cả khi xảy ra cháy, nhờ vào khả năng chống cháy của dây.

2. Các phân loại dây báo cháy thường sử dụng

Tùy vào loại hệ thống (báo cháy thường hay báo cháy địa chỉ) và môi trường lắp đặt (trong nhà, ngoài trời, nơi có nhiệt độ cao...) mà lựa chọn loại dây phù hợp. Một số loại dây thông dụng:

• Dây tín hiệu chống nhiễu 2x0.75mm² hoặc 2x1.0mm²: dùng cho đầu báo, công tắc khẩn.
• Dây tín hiệu bọc giáp (shielded): chống nhiễu điện từ, dùng trong môi trường có nhiều thiết bị điện công nghiệp.
• Dây có vỏ chống cháy, chống lan truyền lửa (LSZH - Low Smoke Zero Halogen): bắt buộc với các công trình cao tầng hoặc nơi đông người.

3. Tiêu chuẩn kỹ thuật mà dây báo cháy cần đáp ứng

Để đảm bảo độ an toàn, độ tin cậy và hiệu quả trong quá trình truyền tín hiệu, dây báo cháy cần tuân thủ một số tiêu chuẩn kỹ thuật quan trọng, cả trong nước lẫn quốc tế. Những tiêu chuẩn này quy định các yếu tố như khả năng chịu nhiệt, khả năng chống cháy, cách điện, độ bền cơ học và khả năng chống nhiễu điện từ. Dưới đây là các tiêu chuẩn phổ biến:

3.1 Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN)

• TCVN 6610-3: Quy định chung về dây dẫn điện, đặc biệt áp dụng với các loại cáp điện áp thấp.
• TCVN 5935-1 (IEC 60331): Về khả năng duy trì hoạt động của cáp trong điều kiện cháy (Fire Resistance).
• TCVN 6612 (IEC 60228): Quy định cấu trúc ruột dẫn – tiết diện, vật liệu đồng mềm – đảm bảo truyền tín hiệu tốt.

3.2 Tiêu chuẩn quốc tế thường áp dụng

• IEC 60331: Kiểm tra khả năng duy trì mạch điện khi xảy ra cháy (cáp chống cháy).
• IEC 60332-1 / IEC 60332-3: Đánh giá khả năng chống cháy lan của dây cáp (Flame Retardant).
• BS 7629-1 (Anh Quốc): Dây tín hiệu chống cháy dùng trong hệ thống báo cháy và báo khẩn cấp.
• UL 1424 (Hoa Kỳ): Tiêu chuẩn cho dây cáp chuyên dùng trong hệ thống báo cháy, đảm bảo tính an toàn khi lắp đặt trong tòa nhà.

3.3 Các yêu cầu kỹ thuật chung của dây báo cháy

• Lõi dây: Thường bằng đồng mềm, đường kính từ 0.5 mm² đến 2.5 mm², đảm bảo truyền tín hiệu ổn định.
• Cách điện: PVC hoặc LSZH (Low Smoke Zero Halogen) – ít khói, không halogen gây độc khi cháy.
• Chống nhiễu: Có lớp lưới đồng hoặc nhôm chống nhiễu điện từ (EMI).
• Chống cháy: Có thể duy trì hoạt động từ 90–120 phút trong môi trường cháy (theo tiêu chuẩn IEC/BS).
• Điện trở cách điện: ≥ 100 MΩ.km ở 20°C, đảm bảo không rò tín hiệu.

II. Quy trình thi công dây báo cháy chuẩn

Bước 1: Khảo sát và thiết kế

Việc thi công hệ thống dây báo cháy cần dựa trên bản vẽ thiết kế được thẩm duyệt PCCC. Kỹ sư cần khảo sát hiện trạng công trình, xác định rõ các vị trí lắp đặt đầu báo, trung tâm điều khiển, đường đi dây tối ưu và các vị trí có nguy cơ cháy nổ cao để thiết kế đường dây phù hợp.

Bước 2: Chuẩn bị vật tư và thiết bị

• Dây dẫn tín hiệu, ống luồn (ống nhựa PVC chống cháy, ống thép luồn dây điện EMT hoặc IMC tùy khu vực), hộp nối, kẹp dây, máng cáp, đầu nối, phụ kiện.
• Thiết bị thi công: máy khoan, dụng cụ cắt ống, dụng cụ kéo dây, đồng hồ vạn năng để đo thông mạch.

Bước 3: Thi công lắp đặt hệ thống ống luồn dây

• Cố định ống theo bản vẽ, đảm bảo đi thẳng, hạn chế uốn cong gây ma sát lớn khi kéo dây.
• Kết nối các đoạn ống bằng phụ kiện chuyên dụng, chống thấm nước tại các mối nối nếu đi dây ngoài trời.
• Khoảng cách cố định ống không quá 1,2m với ống đứng, 0,8m với ống ngang.

Bước 4: Kéo dây tín hiệu

• Kéo dây bằng dây mồi, hạn chế kéo quá căng để tránh đứt lõi hoặc bong vỏ.
• Mỗi đường dây phải được gắn nhãn hai đầu để dễ truy xuất.
• Dây kéo xong cần được kiểm tra thông mạch ngay bằng đồng hồ đo điện trở.

Bước 5: Đấu nối thiết bị

• Thực hiện theo sơ đồ nguyên lý.
• Sử dụng domino hoặc đầu cos để đảm bảo tiếp xúc tốt, tránh đấu xoắn tay.
• Phân loại rõ ràng dây vào/ra, đánh dấu bằng mã màu hoặc ký hiệu.

Bước 6: Kiểm tra và nghiệm thu

• Đo điện trở cách điện giữa lõi và vỏ, giữa các dây với nhau.
• Chạy thử hệ thống để kiểm tra khả năng truyền tín hiệu từ đầu báo đến trung tâm và ngược lại.
• Ghi biên bản nghiệm thu theo đúng mẫu PCCC quy định.

III. Một số lưu ý quan trọng khi thi công dây báo cháy

Quá trình thi công dây báo cháy tuy không quá phức tạp, nhưng đòi hỏi người thực hiện phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn phòng cháy chữa cháy.

Dưới đây là những lưu ý quan trọng cần ghi nhớ:

1. Không đi chung dây báo cháy với dây điện lực

• Dây báo cháy là dây tín hiệu, điện áp thấp (thường 12V hoặc 24V), rất dễ bị nhiễu nếu đi chung hoặc quá gần với dây điện động lực (220V/380V).
• Khoảng cách tối thiểu nên giữ là từ 30–50 cm, hoặc đi trong ống riêng biệt có lớp chống nhiễu nếu bắt buộc phải đi cùng tuyến.

2. Sử dụng dây đạt tiêu chuẩn chống cháy, chống nhiễu

• Chỉ sử dụng dây báo cháy đã được kiểm định, có lớp chống cháy lan và khả năng hoạt động ổn định trong điều kiện nhiệt độ cao.
• Ưu tiên các loại dây có lớp chống nhiễu (lưới đồng hoặc nhôm) để đảm bảo tín hiệu không bị sai lệch, nhất là với khoảng cách kéo dài.

3. Đi dây trong ống luồn, hộp kỹ thuật theo đúng thiết kế

• Dây báo cháy nên được đi trong ống luồn PVC cứng, ruột gà lõi thép, hoặc ống EMT để bảo vệ khỏi va đập, gặm nhấm, cháy lan,...
• Cần cố định ống luồn dây bằng kẹp hoặc đai giữ, khoảng cách giữa các điểm cố định không vượt quá 1–1.5 mét.
• Tuyệt đối không để dây chùng, gấp khúc hay thắt nút trong ống.

4. Đánh dấu và phân biệt đầu dây rõ ràng

• Trước khi luồn dây, cần đánh dấu đầu dây bằng tem hoặc bảng tên để dễ dàng nhận biết khi đấu nối.
• Sử dụng màu dây đồng nhất theo sơ đồ thiết kế (thường là đỏ – dương, đen – âm hoặc theo quy định riêng của từng công trình).

5. Đảm bảo dự phòng chiều dài dây tại các điểm thiết bị

• Khi kéo dây đến các vị trí đầu báo, chuông, còi hoặc tủ trung tâm, cần chừa lại ít nhất 20–30 cm dây dự phòng cho việc đấu nối và bảo trì về sau.
• Tránh cắt dây quá sát thiết bị, gây khó khăn trong quá trình thi công và bảo trì.

6. Đấu nối đúng kỹ thuật, tránh rò rỉ hoặc hở mạch

• Tại các điểm nối hoặc chia nhánh, nên sử dụng hộp nối chuyên dụng, kẹp nối đúng kỹ thuật, không xoắn thủ công.
• Sau khi đấu dây, cần kiểm tra thông mạch và điện trở cách điện bằng thiết bị chuyên dụng để đảm bảo không có rò rỉ tín hiệu.

7. Không để đầu dây hở, tiếp xúc môi trường

• Trong quá trình thi công, nếu dây chưa đấu nối ngay, cần bịt kín đầu dây bằng băng keo cách điện để tránh ẩm, bụi hoặc oxi hóa lõi đồng.

8. Đảm bảo thi công đúng theo bản vẽ thiết kế

• Tuyệt đối tuân thủ sơ đồ hệ thống, đường đi dây và các tuyến phân vùng báo cháy đã được phê duyệt.
• Nếu cần thay đổi vị trí đi dây do thực tế thi công, phải thống nhất với giám sát hoặc đơn vị thiết kế để điều chỉnh lại bản vẽ.

9. Kiểm tra toàn bộ sau khi thi công xong

• Sau khi hoàn thành việc đi dây, cần tiến hành kiểm tra hệ thống bằng thiết bị đo và chạy thử nghiệm để phát hiện sớm lỗi kỹ thuật, mất tín hiệu, nhiễu điện,...
• Ghi lại kết quả kiểm tra để phục vụ công tác nghiệm thu hệ thống.

10. Ghi chép nhật ký thi công và lưu sơ đồ

• Lưu lại sơ đồ đi dây thực tế, các điểm nối, chia nhánh để thuận tiện cho việc bảo trì và khắc phục sự cố sau này.
• Ghi nhật ký thi công hằng ngày để có cơ sở đánh giá chất lượng thi công theo từng giai đoạn.

IV. Các lưu ý thi công dây báo cháy cho các môi trường đặc thù

1. Đối với công trình dân dụng (nhà ở, chung cư, tòa nhà văn phòng)

1.1 Tính thẩm mỹ trong thi công

• Hệ thống dây báo cháy cần được đi âm tường, âm trần, hoặc trong ống luồn gọn gàng để không ảnh hưởng đến không gian kiến trúc.
• Sử dụng ống luồn tròn PVC màu trắng hoặc xám, hộp kỹ thuật âm tường, đảm bảo đồng bộ và sạch đẹp.

1.2 Thi công theo phân khu – tầng

• Mỗi tầng hoặc phân khu cần có sơ đồ đi dây riêng, dễ quản lý và bảo trì khi có sự cố.
• Nên chia các vùng (zone) báo cháy rõ ràng theo từng khu vực sử dụng hoặc khu vực thoát hiểm.

1.3 Đảm bảo an toàn điện

• Các thiết bị đầu báo thường gắn tại trần, nên quá trình thi công cần tuân thủ các biện pháp an toàn (điện áp thấp, dụng cụ cách điện).
• Tránh thi công trong giờ cao điểm hoặc nơi có người sinh sống, làm việc để không ảnh hưởng đến sinh hoạt.

1.4 Đảm bảo tuân thủ quy chuẩn PCCC địa phương

• Tuân theo các tiêu chuẩn về khoảng cách giữa các đầu báo, độ cao trần và khoảng cách đầu dây dư.
• Hệ thống báo cháy phải được nghiệm thu và cấp chứng nhận PCCC sau khi hoàn tất thi công.

2. Đối với nhà máy, kho xưởng (khu công nghiệp, sản xuất, lưu trữ)

2.1 Ưu tiên tính bền – an toàn – chống nhiễu

Môi trường nhà xưởng thường có nhiệt độ cao, nhiều bụi, hoặc nhiễu điện từ mạnh → cần sử dụng dây báo cháy:

• Có lớp chống nhiễu (shielded).
• Chống cháy lan và chịu được nhiệt độ cao.
• Lớp vỏ dày, chịu dầu hoặc tia UV nếu đi ngoài trời.

2.2 Đi dây cao và có bảo vệ cơ học

• Dây thường được đi dọc theo máng cáp, hoặc treo trên khung thép, mái xưởng ở độ cao lớn → phải cố định chắc chắn, tránh đung đưa.
• Dùng ống luồn kim loại (EMT hoặc ruột gà lõi thép) để tránh gãy dây, đứt mạch do tác động từ máy móc hoặc xe nâng.

2.3 Đảm bảo vùng phủ đầu báo phù hợp không gian rộng

• Kho xưởng có không gian lớn, trần cao → cần tính toán đúng số lượng và vị trí đặt đầu báo nhiệt/khói để tín hiệu được truyền chính xác và kịp thời.
• Có thể cần dùng đầu báo beam (tia hồng ngoại) cho không gian quá rộng hoặc trần cao >6m.

2.4 Tách biệt vùng nguy hiểm – dễ cháy

• Những khu vực có nguy cơ cháy nổ cao như kho hóa chất, xưởng sơn... cần lắp đặt hệ thống riêng biệt, sử dụng thiết bị chống cháy nổ.
• Dây báo cháy phải là loại đạt chuẩn chống cháy lan – không sinh khói độc (LSZH hoặc FR-PVC).

2.5 Lập hồ sơ hoàn công đầy đủ

• Nhà máy, xưởng sản xuất là công trình đặc thù nên hồ sơ thiết kế, sơ đồ đi dây, nhật ký thi công và kết quả nghiệm thu phải được lập đầy đủ để phục vụ công tác thanh tra, bảo trì và cấp phép vận hành.

Việc thi công dây báo cháy đúng chuẩn là bước không thể thiếu để đảm bảo hệ thống PCCC hoạt động ổn định, chính xác và hiệu quả. Với các công trình dân dụng hay công nghiệp, mỗi môi trường đều có đặc thù riêng, đòi hỏi người thi công phải có kiến thức chuyên sâu, tuân thủ quy trình kỹ thuật và lựa chọn vật tư phù hợp.

Không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, thi công dây báo cháy còn là trách nhiệm về an toàn tính mạng và tài sản. Chính vì vậy, các chủ đầu tư cần hợp tác với các đơn vị có kinh nghiệm, uy tín trong lĩnh vực PCCC để đảm bảo hệ thống được thi công đúng chuẩn, hoạt động ổn định trong suốt vòng đời công trình.